PROJEKT TRANSLATORSKI

Projekt translatorski poświęcony polskiej XVII-wiecznej myśli politycznej

Celem niniejszego Projektu jest przetłumaczenie i wydanie wybranych traktatów politycznych polskich autorów z XVII wieku. Realizacja Projektu powinna: posłużyć rozwojowi badań nad polską myślą polityczną XVII wieku, pozwolić na pełniejsze zrozumie źródeł rodzimej kultury politycznej, jak również przyczynić się do popularyzacji dorobku doktrynalnego polskiego „Srebrnego wieku”. Z tego względu adresatami, a zarazem beneficjentami, Projektu będą zarówno profesjonalni badacze myśli politycznej, jak i szerokie spektrum czytelników stawiających sobie wymagania w zakresie należytego zrozumienia rodzimej kultury i tradycji politycznej.

Polska myśl polityczna XVII wieku, była ukształtowana w znacznej mierze przez doświadczenie funkcjonowania ustroju politycznego I Rzeczypospolitej opartego na postanowieniach Artykułów henrykowskich. Jej refleksja rodziła się zatem w ramach dojrzałej demokracji szlacheckiej, w formie ustrojowej wykazującej elementy parlamentarnej monarchii konstytucyjnej. Jednocześnie w XVII wieku ustrój ten przechodził kilkukrotnie kryzysy i zmierzał faktycznie w stronę oligarchii magnackiej. Doświadczenie Rzeczypospolitej różniło się wyraźnie od ewolucji ustrojowej większości ówczesnych państw europejskich. Prowadziło to w efekcie do wykształcenia się specyficznie polskiej kultury politycznej. Rodzima myśl polityczna odzwierciedlała tę specyfikę, jak również próbowała zmierzyć się z odmiennością ustrojową Rzeczypospolitej w konfrontacji z innymi europejskimi państwami. Charakterystycznym nurtem ideowym w Polsce był zwłaszcza republikanizm wraz z kluczową dla niego debatą o znaczeniu i zależności między wolnością a równością. Wyjątkowa w naszych dziejach oryginalność siedemnastowiecznej polskiej kultury, w tym również kultury politycznej, wpłynęła w zasadniczy sposób na późniejszy kształt polskości. Nie popełnimy błędu jeśli ślady praktykowanej wówczas samoorganizacji czy umiłowania wolności znajdziemy w późniejszych powstaniach narodowych oraz dwudziestowiecznym oporze przeciw systemom totalitarnym, którego ukoronowaniem była Solidarność.

Rzecz jednak charakterystyczna, iż zrodzona na gruncie kultury politycznej XVII wieku myśl polityczna nie jest dziś wystarczająco dobrze zbadana i znana. Pod tym względem niniejszy Projekt może doprowadzić do istotnego przełomu i spowodować odroczenie tejże myśli. Jedną z przyczyn słabej znajomości koncepcji politycznych „Srebrnego wieku” jest fakt, iż poruszane przez nią kwestie dotyczyły państwa jednak, pomimo coraz liczniejszych niepowodzeń, suwerennego, zdolnego zachować podmiotowość w stosunkach międzynarodowych oraz realnie oddziaływać na otoczenie zewnętrzne. Jednocześnie naród polityczny w postaci stanu szlacheckiego mógł przez większą część tego okresu w miarę samodzielnie decydować o sytuacji wewnętrznej swojego kraju. Z tej przyczyny polska myśl polityczna XVII wieku cechowała się w znacznej mierze mocno praktycystycznym podejściem wynikającym z funkcjonowania w wolnym ustroju, natomiast przeważnie obce jej było tworzeniem konstrukcji intelektualnych nastawionych na radykalną redefinicję i zmianę zastanego porządku społeczno-politycznego. Opisana sytuacja w wiekach późniejszych nie miała się już powtórzyć w dłuższym okresie czasu. Problemem polskiego Oświecenia była reforma państwa w warunkach ograniczonej suwerenności, przy czym wzorców dla reform szukano w znacznej mierze w zachodniej myśli politycznej. Okres rozbiorów sprawił, że zasadniczą kwestią stało się odzyskanie własnego państwa, natomiast II Rzeczpospolita powściągliwie podchodziła do tradycji „złotej wolności” widząc w niej jedną z głównych przyczyn utraty niepodległości. Polska ludowa działając w warunkach mocno ograniczonej suwerenności z narzuconym komunistycznym system ideologicznym, starała się eksponować te rodzime koncepcje społeczno-polityczne, które w świetle systemu marksistowskiego można było uznać za postępowe. Zatem późniejsza sytuacja polityczna Polski nie sprzyjała należytemu zainteresowaniu i sięgnięciu po dorobek myśli politycznej XVII wieku.

Braki w tym zakresie są tym widoczniejsze, gdy uwzględnimy, iż w szerokim odbiorze dość dobrze znane są polskie traktaty polityczne XVI wieku. Nie negując ich wysokiego poziomu, późniejszego oddziaływania i często nowatorskiego charakteru, należy zauważyć, iż ich ułatwiona dostępność w postaci przekładów z języka łacińskiego jest zdecydowanie większa w porównaniu do podobnych prac z wieku XVII. Równocześnie barierą w dostępnie do prac z zakresu myśli politycznej XVII wieku jest mocno specyficzna nowożytna łacina, w jakiej pisane było gros traktatów polskich autorów „Srebrnego wieku”. Powyższe utrudnienia sprawiają, iż obecnie większość badań poświeconych tym traktatom prowadzona jest przez filologów klasycznych lub filologów polskich, co, nie umniejszając ich wysokiej wartości, prowadzi do mniejszego nacisku na aspekt doktrynalny tychże traktatów. Przykładem ograniczeń w dostępie do źródeł po stronie badaczy idei są najnowsze publikacje poświęcone myśli politycznej I Rzeczpospolitej, gdzie analizy koncepcji politycznych czołowych jej reprezentantów XVII wieku oparte są w przeważającej mierze na jednym, znakomitym wprawdzie, wyborze tekstów wydanych w 1979 pod redakcją prof. Zbigniewa Ogonowskiego. Luka dotycząca polskiej myśli XVII wieku, jest tym dotkliwsza, iż w ostatnich dwóch dekadach akademicka analiza myśli politycznej poczyniła w Polsce znakomite postępy w badaniach nad tradycją zachodnią. Mamy więc do czynienia z sytuacją, gdy zdecydowana większość polskich historyków idei dysponuje większą wiedzą i prowadzi częstsze badania w zakresie zagranicznych doktryn politycznych, niż w odniesieniu do rodzimej myśli pomimo jej dość dużej oryginalności i sporego potencjału. Sytuację tę w dłuższej perspektywie należy uznać za nieporządną, bowiem słusznym oczekiwaniem względem akademickiej analizy myśli politycznej w Polsce jest pełniejsze odkrywanie i wyjaśnienie przez nią ojczystej tradycji politycznej oraz włączenie tejże tradycji w szeroki euroatlantycki naukowy dyskurs. Realizacja niniejszego Projektu w założeniu ma skutkować rozwojem badań nad myślą polityczną XVII wieku, co powinno przyczynić się do jej popularyzacji w kraju oraz przywrócenia jej właściwego miejsca w dziejach cywilizacji europejskiej.

W ramach niniejszego Projektu już przetłumaczone zostały następujące łacińskie trakty polityczne polskich autorów:

• Andrzeja Maksymiliana Fredry: Scriptorum seu Togae et Belli notationum fragmenta, Gdańsk 1660;
• Kaspra Siemka: Civis bonus, Kraków 1632;
• Andrzeja Maksymiliana Fredry: Militarium, seu axiomatum belli ad harmoniam togæ accommodatorum libri duo. Accessere minutiora quaedam, ejusdem authoris scripta. Liber I, Amsterdam 1668;
• Andrzeja Maksymiliana Fredry: Gestorum Populi Poloni sub Henrico Valesio, Polonorum postea verò Galliae Rege, Gdańsk 1652/1660

W opracowaniu znajdują się obecnie:

• Andrzeja Maksymiliana Fredry: Vir Consilii monitis ethicorum nec non prudentiae civilis, Lwów 1730
• Aarona Alexandra Olizarowskiego: De politica hominum societate libri tres, Gdańsk 1651
• Kaspra Siemka: Lacon seu de reipublicae rectae instituendae arcanis dialogus, Kraków 1635.

Na kolejnym etapie w ramach niniejszego Projektu planowane jest przetłumaczenie i wydanie następujących traktatów:

• Andrzeja Maksymiliana Fredry: Militariom, seu axiomatum belli ad harmoniam togæ, accommodatorum, cum XXXIL figuris aeneis et explicatione omnium terminorum architecturae militaria, genuinis polonis vocibus redditorum. Liber secundus, Lipsk 1757;
• Łukasza Opalińskiego: Pauli Naeoceli de Officiis libri tres: in quibus Sapientiae Christianae, id est, Moralis Philosophiae, Jurisprudentiae, immo et Theologiae pleraque et praecipua, Amsterdam 1668 lub 1703;
• Jana Krzysztofa Hartknocha: De republica Polonica libri duo, quorum prior historiae polonicae memorabiliora, posterior autem jus publicum reipubl. polonicae, lithuanicae provinciarumque annexarum comprehendit, Lipsk 1698;
• Piotra Mieszkowskiego : Polonus iure politus mores patris ad leges conformans, Kalisz 1637;
• Jana Sachsa: De scopo Reipublicae Polonicae, adversus Hermannum Coringium, professorem Helmstadiensem, dissertatio qua simul Status Regni Poloniae novissime describitur, Wrocław 1665.